Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşatır bir düzen değildir. Dostluk, sosyete içre insanların nitekim nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene bırakmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini çıkarmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin içinsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak yakınlarında kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanların tutum ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte ahbaplık, sima davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-huy ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Dostluk, beşeriyet seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, huy ve insanlar olarak belirten temalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini çıkarmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların bütünüdür. Henüz yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî evetşfakat düzenidir. Dostluk Söz Anlamı Dostluk kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğruluk” kelimesinin çoğulu “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk valörında da kullanılır. Teknik Anlamı Dostluk dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre asıl olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş meydan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun mebdelıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih aracılığıyla güvenceye aldatmaınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun mesabe hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki cemi durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve tıkır cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun yama; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kabil ayrı ayrı ahbaplık dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik temaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir evetşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içre bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun uygulama amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanların, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını içinlamaya çaldatmaışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın doğal dokumasına ve bundan ileri gelen ihtiyaçlarına mütenasip yetişmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de mecburdır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir kodifikasyon altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak essah kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Hak esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet valörında şahsi bir özelliği deyimler. Kişi her gün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni katmak yolunda kesiksiz ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mefhumı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık meydanında hukuki mesabe olarak kelam konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Sosyete dâhilindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini dâhileren kurallar cemiü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir mesabe niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzumlu mevcut düzeni sahabet etmek, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her gün adalete mebdevurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta içinmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına mütenasip olup olmadığı açısından bir mesabe ve yorum ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı içinlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşfakat uyacak, hem de bu maşerî ömürın amerikan barış içre sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü esenlamaya çaldatmaışacaktır.
Afyon İş Hukuku